Паян Чӑваш Енри маттур ҫамрӑксене патшалӑх премийӗпе хавхалантарнӑ. 2020 ҫулшӑн ӑна 30 хӗрпе каччӑна панӑ.

Республика Элтеперӗ Олег Николаев хӑш-пӗр тӗслӗхе уйрӑммӑн палӑртса хӑварнӑ. Сӑмахран, Йӗпреҫ районӗнчи Кӗлӗмкассинчи культура ҫуртӗнче культорганизаторта тӑрӑшакан Мария Петрова лара-тӑра пӗлмест. Вӑл ялти пурнӑҫ кӑсӑклӑ та хаваслӑ пултӑр тесе тӑрӑшать.

«Эпир тӑвакан ҫӗнӗ культура ҫурчӗсем, ял клубӗсем каҫхине хупӑ тӑраҫҫӗ тенине муниципалитетсенче пулнӑ май час-часах илтетӗп. Ку вӑл йӗркеллӗ япала мар. Чӑваш Енӗн Культура министерствине культура ҫурчӗсене, ялти клубсене тытса тӑрассине ҫӗнӗлле йӗркелеме хушнӑччӗ», – тенӗ республика ертӳҫи.

Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Карапаш ялӗнче пурӑнакан хастар та укҫа-тенкӗллӗ ҫынсем хӑйсен шучӗпе кӗпер тунӑ.

Нимелле ӗҫе ялти Ҫӗнӗ урамра пурнӑҫланӑ. Тепӗр тесен, нимелле ӗҫ тӑвас йӑла чӑвашсен ӗлӗк-авалтан пулнӑ-ха. Хӑшӗсем ӑна паян та асра тытаҫҫӗ. Сӑмах май каласан, кӑҫал Республика кунне те ҫав чӗнӳпе ирттернӗ.

Карапаш ялӗнчи Ҫӗнӗ урамра кӗпер тахҫанах юрӑхсӑра тухнӑ. «Хамӑр пурӑнакан вырӑншӑн хамӑрӑнах тӑрӑшмалла, пире мӗн нушалантарнине айккинчи ҫын пӗлес ҫук», — шухӑшпа Владислав Самойлов депутат тата вырӑнти хастарсем нимене тухнӑ. Ку ӗҫе арҫынсем икӗ кунта пурнӑҫланӑ.

Пирӗн республикӑна хӑнана килнӗ Елена чӑваш арҫыннисене тек ӗненмессине халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче пӗлтернӗ. Мӗншӗн шанманнине те уҫӑмлатнӑ.

«Чӑваш Енри Муркаш районӗнчи Кӑпас ялне кӗрсен ял тӑрӑх утса тухас терӗм. Ҫул клуб патне илсе ҫитерчӗ. Эпӗ ун умӗнче уткалатӑп, территорине кӗме хӑратӑп. Кӑштах кӑтрарах ҫӳҫлӗ, ҫырӑ, яштака, илемлӗ сасӑллӑ арҫынна куртӑм. Ӑна сывлӑх суннӑ хыҫҫӑн клуб пирки ыйтса пӗлтӗм. Ҫурт кивӗ. 1945 ҫулсенчи пек. Арҫын клуб ҫинчен каласа кӑтартрӗ, вӑхӑтлӑха вӑл ӗҫлеменнине пӗлтерчӗ. Хӑй вара клуб территорине пӑрӑнчӗ. Мӗншӗн унта кӗни пирки ыйтрӑм. Клуб хыҫӗнчи пӳртре пурӑнатӑп, унтан киле ҫитме ҫывӑх тесе пӗлтерчӗ. Эпӗ ӗнентӗм. Клуба кӗме май килмерӗ пулин те ӑна урам енчен хӑть ӳкерес терӗм. Анчах клубра сасӑ илтӗнсе кайрӗ. Арҫын кайнӑ сукмакпа утрӑм. Пӑхатӑп та – ҫуртра пӗр 6–7 ҫын, ял ҫыннисем, эрех ӗҫсе яраҫҫӗ. Вӑт сана, киле каякан чӑваш. Нимле ҫурт та ҫук унта. Ну, чӑвашсем, чее тата!», – пӗтӗмлетнӗ хӑна.

Кӗҫалхи утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗ хыҫҫӑн ҫутӑ укҫи хакланӗ. Хаксем ҫулла хӑпарние хӑнӑхма ӗлкӗртӗмӗр ӗнтӗ. Ҫутӑ хакӗпе ҫыхӑннӑ ҫӗнӗ тарифсене унчченех, пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗн 19-мӗшӗнчех, йышӑннӑччӗ. Ӑна Чӑваш Республикин конкурентлӑ политика тата тарифсен патшалӑх служби ҫирӗплетнӗ.

Ялта пурӑнакансен ҫитес уйӑхран пӗр киловат сехетшӗн 2 тенкӗ те 44 пус тӳлеме тивӗ. Хулара пурӑнакансен хакӗ мӗнле ҫуртра пурӑннинчен килет. Ҫутӑ плитисемлӗ (нумай хутлӑ ҫуртсенче ҫавӑн пеккисене час-часах вырнаҫтараҫҫӗ) ҫуртсенче хак 2 тенкӗ те 44 пуспа танлашӗ, ун пек плиталлӑ мар ҫуртсенче пурӑнакансене пӗр киловат сехетшӗн 3 тенкӗ те 48 пус тӳлеттерӗҫ. Чӑвашэнергосбыт компанийӗ ҫутӑ укҫин парӑмне утӑ уйӑхӗччен тӳлеме сӗнет.

Pixabay.com сӑнӳкерчӗкӗ

Чӑваш Енри пӗчӗк ялсене те интернет ҫитӗ. Ҫӗршыври пӗчӗк ялсене тӗнче тетелне тухмашкӑн май туса парассипе ҫыхӑннӑ пуҫару пирки «Парламентская газета» хаҫат пӗлтерет.

Маларах та ҫапларах йышӑну тунӑччӗ. Ҫавна май пирӗн тӑрӑхри чылай яла телефон тата интернет ҫыхӑнӑвне ҫитернӗччӗ. Анчах ун чухне тӗнче тетелне килсерен тухма 500 ҫынран ытларах пурӑнакан ялсене ҫеҫ май туса панӑччӗ, 250-500 ҫынлисене – Wi-Fi урлӑ.

Ҫӗршыв Правительствин хальхи саккун проектӗнче 100-тен ытларах ҫын пурӑнакан ялсем пирки каланӑ.

Ҫӗнӗ йышӑну сахал йышлӑ ялсенче пурӑнакансене хӳтӗлессине, ҫыхӑну инфраструктурине ҫӗршывӗпех сарма май парассине палӑртнӑ.

Правительство сӗнӗвне ҫывӑх вӑхӑтри пленарлӑ ларусенчен пӗринче пӑхса тухма шухӑшлаҫҫӗ.

Чӑваш Енри ялсенче пурӑнакансем каяш кӳрсе тухнӑшӑн сахалрах тӳлеме тытӑнӗҫ: тарифа 20 процент чакарнӑ. Ҫак хак регион операторӗ норматива ҫӗнӗрен ҫирӗплетиччен вӑйра пулӗ. Кун пирки «Мой город Чебоксары» портал хыпарлать.

Хайхи ҫӑлкуҫ пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен тытӑнса ялта пурӑнакансен пӗр ҫын пуҫне уйӑхсерен 60,71 тенкӗ тӳлеме тивӗ. Апла пулин те каласа хӑвармалла: хула тӑрӑхӗсенче тата район центрӗсенче пурӑнакансем малтанхи пекех тӳлӗҫ.

Палӑртмалла, хальхи вӑхӑтра республикӑра ӑпӑр-тапӑр илсе тухнӑшӑн тӳлеве палӑртас тӗллевпе нормативсене ҫӗнӗрен пӑхса тухаҫҫӗ. Ҫавна май кӑрлач уйӑхӗнче Шупашкартан, Ҫӗнӗ Шупашкартан, Улатӑртан, Канашран, Патӑрьел, Сӗнтӗрвӑрри, Тӑвай тата Етӗрне районӗсенчен мӗн чухлӗ каяш илсе тухнине виҫнӗ.

Чӑваш Енри ялсенче Wi-Fi урлӑ тӗнче тетелне кӗресси анлӑ сарӑлать. Асӑннӑ оборудование цифра тан марлӑхне пӗтерес проекта пурнӑҫласа «Ростелеком» предприяти вырнаҫтарать. Ҫывӑх вӑхӑтра 18 пӗчӗк яла ҫак ҫыхӑну ҫитмелле. Вӗсенче 7 пине яхӑн ҫын пурӑнать.

«Ростелеком» акционерсен обществи пӗлтернӗ тӑрӑх, ялта Wi-Fi сетьпе усӑ куракансен йышӗ 12 хута яхӑн ӳснӗ. Пӗтӗмӗшле йыш 36 пине яхӑн ҫынна ҫывхарнӑ. Иртнӗ ҫулти трафик 2,5 хут ӳснӗ, 9,5 Тб-па танлашнӑ. Интернет-сесси вӑтамран икӗ сехете тӑсӑлнӑ.

Цифра тан марлӑхне петерес тӗллевпе «Ростелеком» пирӗн республикӑра 1000-е яхӑн километров лини сарнӑҫав шутран 370 метрне – 2018 ҫулта. Ҫапла вара тӗнче тетелне Wi-Fi урлӑ кӗме 111 ялти 39 пин ҫынна май туса панӑ.

Алексей Федяров право сыхлавҫи Ҫӗпӗр тӑрӑхӗнчи «Новая газета - Регион» электрон хаҫатра чуна тивмелле аса илӳ пичетленӗ.

Унта вӑл Сӑр юханшывӗ ҫывӑхӗнчи чӑваш ялне сӑнланӑ. Паянхине тата виҫӗ теҫетке ҫула яхӑн каяллахине. Тата тӗрӗсрех каласан, 27 ҫул каяллахине.

Вӑл хӑйне, улттӑри ачана, аслашшӗ вӑрманти утара илсе кайнине аса илнӗ. «Ури уксахлать пулсан та манран хытӑрах утатчӗ, анчах эп тан пырайманнине кура ман утӑпа пыратчӗ», — ӑшшӑн аса илнӗ Алексей Федяров.

Автор аслашшӗн таса чӑвашла калаҫӑвӗпе киленнине тата чӑваш чӗлхи килӗшнине те палӑртнӑ. Тата ҫырма хӗрринче пушӑ ларакан, чалӑшнӑ ҫуртран хӑранине аса илнӗ. «Анчах хӑрамалла мар: пӳртре йӗрӗх пурӑннӑ чух шикленӳ ҫуралать — вӑл пӳрте ҫын килес мартан хӑрать. Вӑл кайсан пӳрт чалӑшать», — чуна тивмелле ҫырса кӑтартнӑ право сыхлавҫи.

Паян вара ял пушанать. Апла вӗсенчен йӗрӗх кайнӑ...

Канаш районӗнчи Яманкасси ялӗнче пурӑнакансем нумаях пулмасть шӑматкунлӑх ирттернӗ.

Вырӑнтисем хыпарланӑ тӑрӑх, 3-4 ҫул каялла Яманкасси ялӗнчи Ленин урамне вак чул сарнӑ. Унччен кӗрлӗ-ҫурлӑ пылчӑк пайтах тарӑхтарнӑ. «Йӗпе-сапара халь атӑ-пушмака вараламасӑр ҫӳреме пулать, машина таврашӗ те ним ҫӑрӑлмасӑр кӗрсе тухать», — тесе ҫырнӑ Сиккасси ял администрацийӗн сайтӗнче.

Ӳреткасра пурӑнакансене те ырланӑ. Вӗсен кил-ҫурчӗ умӗнче ӑпӑр-тапӑр сапаланса выртмасть. Пушӑ ларакан ҫуртсен умӗсенчи курӑка та ҫулса тӑраҫҫӗ.

Шӑматкунлӑх ирттерсе урамри «ҫурӑлнӑ» путӑксене Ӳрет юхан шыв хӗрринчен вак чул турттарса сапласа тухнӑ. Емельяновсем, Валерий, Юрий, Эдуард, Алексей Зайцев, Юрий Степанов, Алексей Кузьмин мотоблоксемпе турттарнӑ, Сергей Андреев чула сарса якатса пынӑ. Татьяна Кузьмина, Нина Емельянова, Венера Тихомирова, Галина Полякова, Лидия Васильева, Дмитрий Тимофеев чула мотоблоксем ҫине тиесе тӑнӑ.

Чӑваш Енре ялсенчи старостӑсене статус парӗҫ. Ку таранччен унашкалли пулман. ЧР Юстици министерстви хатӗрленӗ саккун проектне ЧР Министрсен Кабинечӗ ӗнер ырланӑ.

Чӑваш Енре ял старостисен институчӗ пӗрремӗш ҫул кӑна мар ӗҫлет. Анчах саккунра вӗсен право статусне ҫырман.

Саккун проектне йышӑннӑ хыҫҫӑн старостӑсен полномочисем тата срок полномочийӗсем пулӗҫ. Вӗсен тӗп тивӗҫӗ тӳре-шарапа вырӑнти халӑх хушшинче ҫыхӑну йӗркелесси пулать.

Старостӑсене пухура муниципалитет органӗсен элчисемпе пӗрле палӑртӗҫ. Вӗсен 2 ҫултан кая мар (анчах 5 ҫултан ытла мар) ял старостин тивӗҫӗсене пурнӑҫлама тивӗ.

Палӑртмалла: халӗ республикӑра 1,7 пин ытла ҫын ҫак «должноҫра» ӗҫлет.